Быць маці – найгалоўнейшае і асноўнае прызванне любой жанчыны – лічыць шматдзетная маці з вёскі Альхоўкі Тэрэса Іосіфаўна Гражуль-Гульбінская.
Жанчына нарадзіла васьмёра (!) дзяцей – з іх двойчы на свет з’яўляліся блізняты. З мужам светлай памяці Віктарам яны выгадавалі сямёра дачок і сына годнымі, сумленнымі, працавітымі людзьмі, якія знайшлі сваё месца ў жыцці і за якіх не сорамна – перад людзьмі і Богам. Больш таго, жанчына ўжо бабуля 15-ці ўнукаў і ўнучак.
Пра радасці і цяжкасці мацярынства, жаночы лёс і сакрэты выхавання маці-гераіня расказала нашаму журналісту за кубачкам духмянай гарбаты.
Шматкватэрны дом у Альхоўцы, у якім жыве Тэрэса Іосіфаўна, туліцца да сасновага лесу. Глянеш у акно – і позіркам зачэпіш сонечныя зайчыкі, якія гулліва сноўдаюць па дрэвах. Апошнія гады жанчына жыве адна, хоць усё жыццё яе атуляюць дзеці: спачатку браты і сёстры, пазней – шматлікія пляменнікі, а потым і свае дзеці.
Сцяжынка да бацькоўскага дома не зарастае: любімую матулю і бабулю часта адведваюць дзеці і ўнукі. А на вялікія святы кватэра Тэрэсы Іосіфаўны напаўняецца вясёлымі размовамі, смехам і дзіцячым шчабятаннем.
– Ніколі не задумвалася, колькі ў мяне будзе дзяцей. Божачка даў дзіця – і на яго дасць. Гэта цяпер – адзін-два, а раней вялікія сем’і былі, дружныя, пад адным дахам жыло некалькі пакаленняў, – распачынае аповед мая суразмоўца. – Нарадзілася я ў вёсцы Шульнікі. Наш дом быў цагляны, але зараз там толькі калодзеж застаўся. Пазней бацькі купілі хату ў Баравых. Тата быў арандатарам: абрабляў зямлю, людзей наймаў – трэба было ж карміць столькі душ. Маці нарадзіла 12 дзяцей: старэйшы брат з 1929 года, а я, малодшая, з 48-га. Праўда, да сталага ўзросту дажылі толькі васьмёра, астатнія рана памерлі.
– Маці строгай не была, але, калі распусту якую зробім, скарачом у плечы атрымлівалі, – усміхаючыся, узгадвае дзяцінства гераіня. – На нас бацька ніколі нават голасу не павысіў. Тата для мяне ідэал мужчыны. Магчыма, як самая апошняя, я была яго пястухай, увесь час ля яго круцілася. Бацька меў прыгожыя доўгія вусы – і я любіла залезці да яго на калені і закручваць іх.
З дзяцінства Тэрэса, як і большасць вясковых дзяцей, не цуралася ніякай работы: і кароў даіла, і сенавала на роўных са старэйшымі.
– Аднойчы падчас бульбакапання мяне, як самую малую, адправілі з поля дадому па воркі, а я, загуляўшыся з сяброўкамі, іх так і не прынесла. Тата, канешне, ушчуваў мяне – гэта было самым вялікім пакараннем, – успамінае жанчына. – З Баравых за некалькі кіламетраў мы пешшу хадзілі ў школу ў Міхалішкі – і ўсе моцныя былі, здаровыя. Прызнацца, вучыцца я ленавалася, ды і паганяць мяне не было каму. Бацька меў некалькі класаў адукацыі, мама была непісьменнай. Калі вечарам доўга з кніжкамі сядзела, яна шкадавала, думала, што мне надта цяжка. А мне ж, вядома, як і кожнаму дзіцяці, лепш пагуляцца, чым чытаць.
Калі Тэрэса вучылася ў старэйшых класах, у Міхалішкаўскую школу прыслалі маладога прыгожага настаўніка Віктара Гражуль-Гульбінскага. Дзяўчына нават і падумаць не магла, што гэта яе лёс.
– Калі закончыла школу, Віктар у кіно запрашаў, шпацыравалі разам. Хоць і старэйшы за мяне на 11 гадоў, але глянуўся: выхаваны, спакойны, тактоўны. Ажаніліся, калі мне яшчэ і 19-ці гадоў не было, – працягвае Тэрэса Іосіфаўна. – У школе ён вёў матэматыку, фізіку, пазней працаваў ваенкіраўніком і настаўнікам працоўнага навучання і фізкультуры. А я на фабрыцы была лабарантам.
Спачатку маладыя жылі з бацькамі Тэрэсы ў Баравых у невялікай хатцы, дзе ў іх нарадзілася чацвёра дзяцей. Потым кіраўніцтва фабрыкі выдзеліла іх сям'і чатырохпакаёвую кватэру ў Альхоўцы.
– Мой муж быў падобны да таты: справядлівы, інтэлігентны, працавіты. Да дзяцей быў лагодным – я стражэйшая. Калі яны ў нечым правініліся ці пакрыўдзілі кагосьці, браў за руку і вёў, каб прасілі прабачэння. Лічу, што гэта адзін з галоўных урокаў выхавання, – разважае мая суразмоўца. – Гэта цяпер дзіця можа капрызіць: не хачу, не люблю, не буду. Раней такога не было: не слухае – у кут. Нашкодзяць, сварацца – я не шукала вінаватых. Потым папросяць прабачэння: «Мамачка, даруй!» Дзе ж будзеш доўга злавацца: абдымеш, прытуліш, пацалуеш…
– Калі нарадзілася пятая, Валюша, не было з кім яе пакінуць – такіх малых у садок не бралі, таму мусіла звольніцца. Працавала і вартаўніком, і тэхнічкай, каб больш часу было і бліжэй да дому, – узгадвае жанчына. – Дзякаваць Богу, не галадалі. Памочніцай і дарадцай для мяне была працаўніца фельдчарска-акушэрскага пункта Ганна Бранцэвіч – граматны медык, як кажуць цяпер, ад Бога. Прыбяжыць, паслухае дзіцятка, параіць, чым лячыць. Галоўны сродак ад кашлю ў мяне быў камфарны спірт: натру малое, укручу – і праз некалькі дзён «хрыпка» знікала. У бальніцы з дзецьмі ляжала толькі 2 разы – з Данай па нявопытнасці і з Палінай. Жэнечцы рабілі аперацыю: выразалі апендыцыт, але яна адна ляжала, казала: «Мама, едзь, я буду адна – мне не страшна». Дзеці мае былі самастойнымі: з 10-ці гадоў жалі. Яны былі наперадзе, а я ззаду.
Гражуль-Гульбінскія трымалі вялікую гаспадарку – некалькі кароў, цялят, свіней, курэй, вырошчвалі збожжа. Першымі і галоўнымі памочнікамі былі дзеці. А зімнімі доўгімі вечарамі яны збіраліся разам і слухалі казкі бабулі ці разам чыталі кніжкі.
– Дачушкі і сын з маленства да працы прывучаны, – гаворыць жанчына. – Многія думаюць, што мне цяжка было – гэта не так. За гадзіну абеду паспявала на веласіпедзе з’ездзіць у Баравыя, вярнуцца і яшчэ спарадкаваць малако.
Каб не заблытацца ў імёнах, прашу расказаць Тэрэсу Іосіфаўну больш падрабязна пра ўсіх яе дзетак.
– Першай нарадзілася Дана – у лютым, праз год – Палінка, яшчэ праз год – блізняты Чэся і Эля. Праз 7 гадоў «знайшлі» Валюшу, яшчэ праз 7 – дачушку Жэню, а праз няпоўныя 3 гады ізноў Бог паслаў блізнятак – Вераніку і сыночка Сашу. Дана, Чэся і Эля сталі настаўнікамі. Валя вывучылася на бухгалтара, а Палінка скончыла тэхнікум гандлю – стала поварам. Яна ўвесь час смяялася, што прафесію ёй з дзяцінства прадказаў бацька. Каб не шкодзілі, дзяцей страшылі, маўляў, не лезь туды – а то воўк выскачыць. А дачушка цалкам вымавіць слова не магла і казала «кок». А муж смяяўся: вырасцеш – будзеш кокам! Амаль што ў ваду глядзеў. Палінка ў Гродне засталася. Яе муж двойчы чэмпіён свету па ракетамадэльным спорце, а іх дачушка на Еўропе перамагала. У Дануты – дарэчы, не так даўно ваша газета пісала пра яе – двое дзетак, вышэйшую адукацыю маюць. У Чэсі – трое, у Элі – двое, у Валюшы – дачушка. Мой хлопец, Сашка, працуе будаўніком у сталіцы. Жэня ў калгасе аграномам… Дзякаваць Богу, усе свае сем’і маюць. Я багатая бабуля: маю 8 унукаў і 7 унучак. Самаму старэйшаму – трыццаць другі год пайшоў, а самаму малодшаму, нашаму маханькаму мужычку, – трэці.
– Светлай памяці муж Віктар родам з гервяцкай стараны з вёскі Попішкі. Яго сям’я таксама была шматдзетнай. Ужо 17 гадоў, як я ўдава. Пражылі разам амаль 40 гадоў: па восені адзначалі б юбілей сумеснага жыцця, але ў лютым мужа не стала, – вочы жанчыны завільгатнелі ад слёз. – Якім быў Віктар? – яна на імгненне змаўкае, а потым працягвае: – Не ведаю, ці балючая яго рука ці не – ніводнага разу нават не замахнуўся. А без спрэчак ніхто не пражыве – такога не бывае. Але ўсё вырашалі разам, і грошы агульныя былі.
Тэрэса Іосіфаўна ніколі не баялася цяжкасцей: не толькі дзяцей гадавала, працавала, але і больш за 15 гадоў даглядала свякроў, маці – інакш не магла, не дазволіла б сумленне.
– Цяпер, пагляджу, як толькі бацькі няўдалымі робяцца, некаторыя дзеці іх у Міхалішкі адвозяць. Ніколі гэтага не разумела. Што блізкі чалавек дагледзіць, а што чужы – розніца ёсць, і вялікая. Маладыя ж не думаюць, што і яны некалі старымі і нямоглымі будуць, што іх можа напаткаць такі ж лёс, – працягвае жанчына. – У мой час нават і думкі такой не магло ўзнікнуць. Каб я некалі мужу сказала: «Давай здадзім тваю маці»! Крый, Божа! І ніколі не зразумею, чым кіруюцца жанчыны, якія кідаюць сваіх дзяцей. Наша прызванне – быць маці. Я выгадавала васьмёра – і не магу ўявіць, як гэта любіць кагосьці больш, а кагосьці менш, ці даць некаму лепшы кавалак, а другога абдзяліць. У нашай сям’і была завядзёнка: купленыя цукеркі дзялілі на роўныя кучкі: на дзяцей, мужа, мяне і бабулю.
– Цяпер, пагляджу, як толькі бацькі няўдалымі робяцца, некаторыя дзеці іх у Міхалішкі адвозяць. Ніколі гэтага не разумела. Што блізкі чалавек дагледзіць, а што чужы – розніца ёсць, і вялікая. Маладыя ж не думаюць, што і яны некалі старымі і нямоглымі будуць, што іх можа напаткаць такі ж лёс, – працягвае жанчына. – У мой час нават і думкі такой не магло ўзнікнуць. Каб я некалі мужу сказала: «Давай здадзім тваю маці»! Крый, Божа! І ніколі не зразумею, чым кіруюцца жанчыны, якія кідаюць сваіх дзяцей. Наша прызванне – быць маці. Я выгадавала васьмёра – і не магу ўявіць, як гэта любіць кагосьці больш, а кагосьці менш, ці даць некаму лепшы кавалак, а другога абдзяліць. У нашай сям’і была завядзёнка: купленыя цукеркі дзялілі на роўныя кучкі: на дзяцей, мужа, мяне і бабулю.
З вышыні і глыбіні пражытых гадоў Тэрэса Іосіфаўна лічыць, што галоўнае – трымацца разам, бо дружная сям’я, дзе любяць, падтрымліваюць і дапамагаюць адзін аднаму – самае важнае ў жыцці.
– Мы дружнымі былі, хоць мае старэйшыя браты і сёстры выехалі ў Вільнюс, але на вялікія святы абавязкова збіраліся ў бацькоўскім доме. І мае дзеці горнуцца адзін да аднаго, хоць у кожнага свая сям’я, хапае турбот і клопатаў, – зазначае жанчына. – У нас ёсць традыцыя: усе, у каго атрымліваецца, па суботах збіраюцца ў мяне: палім лазню, парымся, а потым дзелімся навінамі.
Нядаўна ажно пяцёра ўнукаў у мяне гасцілі: Алінцы 9 гадоў, Паўліку і Ганне-Тэрэзе па 8, Сафійцы 5, а Ромачку 3 будзе ў лістападзе. Што толькі ні рабілі: будавалі шалашы ў кватэры з падушак і крэслаў, пледы цягнулі з шафы… Душа радавалася, што працягваецца наш род. Відаць, лёсам мне накавана ўвесь час быць з дзецьмі. І я шчаслівая!
